Borsa Nedir?

Borsa nedir? Menkul kıymetler, döviz, emtia ve diğer ticarete konu olan varlıkların alınıp satıldığı organize piyasalardır. Borsa yatırımcıların şirket hisseleri, tahviller, emtialar (altın, gümüş, petrol vb.) ve döviz gibi finansal enstrümanları alıp satmalarına olanak tanır. İşlem gören varlıkların fiyatları arz ve talep dengesine göre belirlenir ve bu piyasa düzenlemeleri belirli kurallara ve yasal düzenlemelere tabidir.

Borsa Nedir?

Borsanın Tarihçesi

Borsa kavramı, 16. yüzyılda Belçika’nın Antwerp şehrinde kurulan ilk borsa ile başlamıştır. Modern anlamda ilk borsa ise 1792 yılında New York’ta kurulan New York Menkul Kıymetler Borsası (NYSE) olarak kabul edilir. Borsaların tarihçesi, ülkelerin ekonomik gelişmeleri ile paralel olarak gelişmiş ve günümüze kadar gelmiştir.

Borsanın Fonksiyonları

1. Sermaye Toplama: Şirketler, borsalar aracılığıyla sermaye artırımı yaparak büyümelerini finanse edebilirler.
2. Likidite Sağlama: Yatırımcılar, sahip oldukları menkul kıymetleri kolayca nakde çevirebilirler.
3. Fiyat Keşfi: Borsalar, arz ve talep dengesine göre menkul kıymetlerin gerçek piyasa değerinin belirlenmesini sağlar.
4. Risk Dağılımı: Yatırımcılar, farklı menkul kıymetlere yatırım yaparak risklerini dağıtabilirler.
5. Ekonomik Gösterge: Borsa endeksleri, ekonominin genel durumu hakkında bilgi verir.

Borsa Türleri

Pay Piyasası: Halka açık şirketlerin hisse senetleri başta olmak üzere, borsa yatırım fonları (BYF), yatırım kuruluşu varant ve sertifikaları, gayrimenkul ve emtia sertifikaları gibi finansal enstrümanlar bu piyasada işlem görür.

Borçlanma Piyasası: Bu piyasada, özel şirketlerin ve Türkiye Cumhuriyeti Hazine’nin ihraç ettiği borçlanma senetleri, kira sertifikaları ve Eurotahviller gibi borçlanma araçları alınıp satılır.

Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP): Bu piyasada vadeli kontratlar ve opsiyon sözleşmeleri işlem görür. Yatırımcılar, gelecekteki fiyat değişimlerine karşı korunma (hedging) yapabilir veya spekülatif amaçlarla işlem yapabilirler.

Borsanın Amacı ve İşleyişi

Borsanın ana amacı, yatırımcılar ile fon talep eden şirketlerin güvenilir bir ortamda buluşmalarını sağlamaktır. Bu bağlamda borsalar, şeffaf, etkin, rekabetçi, dürüst ve istikrarlı bir ortamda finansal araçların alınıp satılmasına olanak tanıyan pazarlar olarak işlev görürler.

Borsanın işleyişi, yatırımcıların aracı kurumlar vasıtasıyla piyasaya gönderdikleri alım-satım emirlerinin Borsa İstanbul gibi organize piyasalara iletilmesiyle gerçekleşir. Bu emirler, belirli kurallar ve süreçler doğrultusunda tek bir merkezde eşleştirilir ve işleme alınır. Bu süreç, alıcı ve satıcıların adil koşullarda karşılaşmalarını sağlayarak piyasanın düzenli işlemesini temin eder.

Yatırımcıların sahip oldukları hisse senetleri ve diğer menkul kıymetler genellikle Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) tarafından kaydedilir ve güvenli bir şekilde saklanır. MKK, yatırımcıların sahip oldukları menkul kıymetlerin kaydını tutar ve bu sayede yatırımcıların haklarını korur.

Borsa İstanbul gibi organizasyonlar, ekonomide sermaye piyasalarının etkin işlemesini sağlayarak şirketlerin büyümesine ve yatırımcıların tasarruflarının değerlendirilmesine katkıda bulunurlar.

Borsanın Faydaları

Borsanın birçok ekonomik ve finansal faydası bulunmaktadır. İşte borsanın sağladığı başlıca faydalar:

Yatırımcılar İçin Faydaları

1. Yatırım İmkanı: Borsa, yatırımcılara çeşitli menkul kıymetlere yatırım yapma olanağı sağlar. Hisse senetleri, tahviller, emtialar ve yatırım fonları gibi çeşitli yatırım araçları mevcuttur.
2. Likidite: Borsa, yatırımcılara sahip oldukları menkul kıymetleri kolayca alıp satma imkanı tanır. Bu likidite, yatırımcıların ihtiyaç duyduklarında paraya hızlıca erişmelerine olanak sağlar.
3. Şeffaflık ve Güven: Borsa, düzenleyici otoriteler tarafından sıkı bir şekilde denetlenir. Bu denetimler, piyasanın şeffaf ve güvenilir olmasını sağlar, yatırımcıların güvenle işlem yapabilmesine olanak tanır.
4. Fiyat Keşfi: Borsalar, arz ve talep dengesine dayalı olarak menkul kıymetlerin doğru fiyatlarının belirlenmesine yardımcı olur. Bu fiyat keşfi, yatırımcıların bilinçli kararlar almasına olanak tanır.
5. Risk Dağıtımı: Çeşitli sektörlerden birçok şirkete yatırım yaparak portföylerini çeşitlendiren yatırımcılar, risklerini dağıtarak minimize edebilirler.

Şirketler İçin Faydaları

1. Sermaye Temini: Şirketler, borsada halka arz edilerek veya tahvil ihraç ederek sermaye toplayabilirler. Bu sermaye, şirketlerin büyümesi ve genişlemesi için kullanılabilir.
2. Likidite Sağlama: Halka açık şirketlerin hisseleri, yatırımcılar tarafından alınıp satılabilir. Bu likidite, şirketlerin değerlemesini ve finansal esnekliğini artırır.
3. Kurumsal İtibar: Borsada işlem gören şirketler, belirli bir şeffaflık ve kurumsal yönetişim standardını sağlamak zorundadır. Bu da şirketin itibarını ve güvenilirliğini artırır.
4. Değerleme: Borsada işlem gören hisseler, şirketin piyasa değeri hakkında anlık bilgi sağlar. Bu değerleme, şirketin performansını değerlendirmek ve stratejik kararlar almak için kullanılabilir.
5. Çalışan Teşvik Programları: Şirketler, çalışanlarına hisse senedi opsiyonları veya diğer teşvik programları sunarak onları motive edebilir ve şirket performansını artırabilirler.

Ekonomi ve Toplum İçin Faydaları

1. Sermaye Piyasalarının Gelişimi: Borsa, ekonomide sermaye piyasalarının gelişimine katkı sağlar. Bu da genel ekonomik büyümeyi ve refahı destekler.
2. Verimli Kaynak Dağılımı: Borsalar, sermayenin verimli bir şekilde dağıtılmasını sağlar. Sermaye, en verimli ve potansiyel büyüme gösteren sektörlere ve şirketlere yönelir.
3. İstihdam Yaratma: Borsalar, şirketlerin büyümesine ve genişlemesine katkı sağladığı için dolaylı olarak istihdam yaratılmasına da yardımcı olur.
4. Mali Disiplin ve Şeffaflık: Borsada işlem gören şirketler, belirli mali disiplin ve şeffaflık standartlarına uymak zorundadır. Bu da genel olarak iş dünyasında daha iyi uygulamaların benimsenmesine yol açar.
5. Ekonomik Gösterge: Borsa endeksleri, genel ekonomik durumun bir göstergesi olarak kabul edilir. Bu endeksler, yatırımcılar ve politika yapıcılar için önemli bilgiler sağlar.

Yeni Başlayanlar için Borsada Bilinmesi Gerekenler

Borsaya yeni başlayanlar için temel bilgileri öğrenmek, başarılı ve bilinçli yatırımlar yapmanın ilk adımıdır. İşte yeni yatırımcıların borsa hakkında bilmesi gereken önemli noktalar:

Borsa Mantığının Temelleri

1. Şirket Sermayesi ve Hisse Payları: Şirketler, sermayelerini belirli birimlere böler ve bu birimler paylar (hisse senetleri) olarak adlandırılır. Bu paylar, halka arz edilerek yatırımcılara sunulur.
2. Arz ve Talep: Hisse senetleri, Borsa İstanbul gibi organize piyasalarda alınıp satılır. Hisse senetlerinin fiyatları, arz ve talep dengesi doğrultusunda belirlenir.
3. Yatırımcıların Temel Motivasyonu: Yatırımcılar, iki temel motivasyonla hisse senedi alırlar:
   • Sermaye Kazancı: Şirketlerin başarılı performans göstermesi sonucunda hisse senetlerinin değerinin artması.
   • Temettü Geliri: Şirketlerin kârından dağıtılan temettülerden pay alabilmek.
4. Uzun Vadeli Perspektif: Uzun vadede, yatırımcıların elde edeceği kazanç, şirketlerin değer yaratma kapasitesi ve finansal performanslarına bağlıdır. Başarılı şirketler, hem hisse senedi fiyatlarında artış sağlar hem de temettü ödemeleri yapar.

Borsa İstanbul’da Yatırıma Yeni Başlayanlar İçin Bilinmesi Gerekenler

1. Piyasanın İşleyişi: Borsa İstanbul’da işlem gören hisse senetlerinin arz ve talebi, piyasanın açık olduğu süreler içerisinde karşı karşıya gelerek alınıp satılır. Piyasa saatlerini ve işlem kurallarını bilmek önemlidir.
2. Hisse Senetlerinin Hakları: Hisse senedi sahipleri, şirketin mülkiyetinde pay sahibidir ve çeşitli haklara sahiptir:
   • Oy Hakkı: Şirketin genel kurullarında oy kullanma hakkı.
   • Kâr Payı (Temettü): Şirketin kârından pay alma hakkı.
   • Bilgi Alma Hakkı: Şirketin mali durumu ve faaliyetleri hakkında bilgi edinme hakkı.
3. Temel ve Teknik Analiz:
   • Temel Analiz: Şirketin finansal tablolarını, sektördeki konumunu ve gelecekteki büyüme potansiyelini analiz ederek yatırım kararları almak.
   • Teknik Analiz: Hisse senetlerinin geçmiş fiyat hareketlerini ve işlem hacimlerini analiz ederek gelecekteki fiyat hareketlerini tahmin etmek.
4. Risk Yönetimi: Yatırımlarınızı çeşitlendirin ve kaybetmeyi göze alabileceğiniz miktarın üzerinde yatırım yapmaktan kaçının. Stop-loss emirleri kullanarak zararlarınızı sınırlayın.

Hisse Senedi Nedir?

Borsa ile ayrılmaz bir ikili olan hisse senetleri, en çok işlem yapılan yatırım araçlarıdır. Sermaye şirketlerinin ortaklarına paylarını belirlemek için verdikleri kıymetli kağıtlara hisse senedi denir.

Belirli şirketlerin hisse senedi çıkartma yetkisi vardır ve bu yetki çeşitli sorumlulukları beraberinde getirir. Şirket, hisse senetlerini halka arz eder ve borsaya kaydettirirse, bu hisse senetleri yatırımcılar tarafından alınıp satılabilir hale gelir.

Bir hisse senedinin borsada işlem görebilmesi için belirli süreçlerden geçmesi gerekir. Şirketin finansal durumu, yönetim yapısı ve diğer önemli kriterler değerlendirilir ve uygun görülmesi halinde hisse senetleri borsada işlem görmeye başlar.

Temettü Nedir?

Borsada işlem yapan yatırımcıların en çok merak ettiği ve ilgi duyduğu konulardan biri temettüdür. Temettü, yatırımcıların hisse senetlerinden elde ettiği getirilerin yanında ek bir kazanç sağlaması nedeniyle büyük önem taşır.

Temettü, bir işletme ortaklarının dönem içinde elde ettiği kardan pay alma hakkıdır. Şirketlerin yıl sonu bilançoları, temettü oranları hakkında bilgi verdiği için yatırımcılar tarafından yakından takip edilir.

Temettü Dağıtım Yöntemleri

Temettü dağıtımı genellikle üç farklı şekilde yapılır:

1. Nakit Temettü: Yatırımcının elindeki hisse senedine karşılık gelen miktarda nakit ödenmesi en yaygın yöntemdir. Şirketin kârından belirlenen miktar, doğrudan yatırımcıların hesaplarına nakit olarak aktarılır.
2. Hisse Senedi Temettüsü: Şirket, kâr payını nakit yerine ek hisse senedi olarak dağıtır. Bu yöntem, yatırımcının sahip olduğu hisse senedi sayısını artırarak, dolaylı olarak kazancını artırır.
3. Karışık Temettü: Hem nakit hem de hisse senedi şeklinde dağıtım yapılır. Yatırımcılar, kâr paylarını hem nakit olarak alırken hem de ek hisse senedi sahibi olurlar.

Halka Arz Nedir?

Halka arz, şirketlerin hisselerini halka açarak yatırımcılara sunmasıdır. Bu süreç, şirketlerin kolayca sermaye edinmesini sağlarken, yatırımcılara da gelecekte potansiyeli yüksek şirketlere ortak olma fırsatı sunar.

Şirketler, büyümek ve genişlemek için genellikle daha fazla nakit paraya ihtiyaç duyarlar. Bu paraya sahip değillerse ve belirli bir olgunluğa ulaşmışlarsa halka arz olma kararı alabilirler.

VİOP Nedir?

Türev işlemlerin yapıldığı bir piyasadır. VİOP’ta vadeli işlem sözleşmeleri alınıp satılır ve bugünden gelecek fiyatlar üzerine yatırım yapılır.

VİOP’ta işlemler spot piyasalara göre daha farklı bir mantıkla gerçekleşir. Kaldıraçlı işlemler yapılır ve sermaye piyasası araçları üzerine düzenlenmiş sözleşmeler alınır satılır. Bu piyasa, anlık fiyattan al-sat yapmaktan ziyade gelecekteki fiyatlar üzerine bugünden işlem yapılmasına olanak tanır. Bu nedenle, VİOP’ta gram altın ile işlem yaparken, spot piyasadan farklı bir fiyattan alım-satım yaptığınızı görebilirsiniz.

VİOP’ta işlemler kontratlar üzerinden yapılır ve her kontratın dayanak varlığı, sözleşme büyüklüğü, vadesi ve kaldıraç oranı gibi detayları borsa tarafından belirlenir. Kontrat fiyatı üzerinden işlem yapılır ve bir kontrat için gerekli olan teminat miktarı açıkça belirtilmiştir.

Tahvil Nedir?

Tahviller, anonim şirketlerin kaynak bulmak amacıyla itibari kıymetleri eşit ve ibareleri aynı olmak üzere çıkarttıkları, vadesi bir yıldan uzun olan borç senetleridir. Tahviller, ticaret ve sermaye piyasası kanunlarına göre çıkartılır ve üzerinde bulunan kupon veya anapara vadesi geldiğinde borçlu olan şirketin borçlarını ödemesi temeline dayanır.

Türleri

• Devlet Tahvilleri: Devlet tarafından çıkarılan ve en güvenilir yatırım araçlarından biri olarak kabul edilen tahvillerdir.
• Özel Sektör Tahvilleri: Özel şirketler tarafından çıkarılan tahvillerdir. Devlet tahvillerine göre biraz daha yüksek getiri potansiyeli sunar ancak risk seviyesi de biraz daha yüksektir.